مشکلات گفتاری در کودکان

چرا برخی از کودکان دیر زبان باز می کنند ؟در شرایط عادی انتظار داریم کودکان در حدود یک سالگی شروع به بیان چند تک کلمه مانند ماما ، بابا ، دد و ... نمایند  و بتدریج تا یک و نیم سالگی تعداد  این کلمات زیادتر شده و در حدود دو سالگی عبارات کوتاه و دو کلمه ای  ( مانند بابا رفت ، آب بده و ... ) شکل بگیرند ،البته این روند رشد در کودکان مختلف تا حدی متفاوت است بطوریکه برخی از کودکان در دوسالگی به خوبی حرف می زنند و لی گروهی از کودکان تازه حدود سه سالگی توان  بیان عبارات کوتاه   و کار بردی را پیدا می کنند  . ولی نکته مهم این  است  که برای تشخیص مشکل گفتار و زبان در کودکان لازم نیست تا دو یا سه سالگی صبر کرد ، و در بسیاری از موارد می توان مشکل احتمالی کودک را بسیار زودتر تشخیص داد و درمان را شروع نمود . به هر حال اگر کودکی در سنین ذکر شده ، توانایی بیانی مورد انتظار را پیدا نکرده باشد ، شاید بتوان به وجود مشکلی در وی شک کرد .

 برخی از علل شایع  تاخیر در رشد گفتار و زبان را به اختصار معرفی می کنیم : 

 تفاوت های فردی جنسیت و ارث :

در بسیاری از موارد تفاوت در سرعت یادگیری زبان و شروع گفتار ناشی از تفاوتهای فردی است بعبارتی در شرایط عادی هر کودکی در یک یا چند حیطه استعداد بیشتری دارد و سرعت رشد وی در آن زمینه سریعتر است و در برخی زمینه ها ضعیفتر است این تفاوت ها می تواند به علل مختلفی مانند جنسیت ، ارث ، هوش ، محرکات محیطی و ... باشد ؛ البته نکته بسیار مهم در این جا این است که این تفاوت ها نباید فراتر از محدوده طبیعی یا به علت بیماری باشد.

به عبارتی در شرایط عادی برخی از کودکان در یک سالگی حرف زدن را شروع می کنند و برای گروهی می توان تا  دو یا سه  سالگی فرصت قایل شد.البته مجددا یادآوری می شود که این فقط در شرایط طبیعی است و در مورد همه کودکان نباید تا دو یا سه سالگی برای شروع گفتار  صبر کرد چرا که ممکن است علت تاخیر ایشان مربوط به یک آسیب زمینه ای باشد ، که در ادامه برخی از این عوامل را معرفی می کنیم.در مورد همه کودکان نباید تا دو یا سه سالگی برای شروع گفتار  صبر کرد چرا که ممکن است علت تاخیر ایشان مربوط به یک آسیب زمینه ای باشد .

 کم توانی ذهنی :

کودکانی که به درجاتی  مشکل هوشی دارند ، ممکن است در حیطه های مختلفی تاخیر داشته باشند .   این کودکان علاوه بر تاخیر در رشد گفتار ، ممکن است مشکلاتی در درک گفتار دیگران ، رفتار های متناسب با سن ، تاخیر در رشد حرکتی ،   یادگیری بازی وهمچنین درک مفاهیم انتزاعی  ، نیز داشته باشند .

 کم شنوایی و ناشنوایی :

این کودکان  تا قبل از 9 یا  10 ماهگی  رشد گفتاری عادی دارند ، یعنی تا مرحله قان و قون خوب پیش می روند ، اما پس از آن بسته به میزان افت شنوایی ، رشد گفتار کند یا متوقف می شود . این کودکان رشد حرکتی طبیعی دارند ، ارتباط اجتماعی ( غیر کلامی ) خوبی برقرار می کنند ، برای ابراز خواسته های خود از ایماء و اشاره و صداهای نامفهوم استفاده می کنند و لی درک درستی از گفتار دیگران ندارند. وقتی دیگران با ایشان حرف می زنند ، ممکن است به دهان گوینده نگاه کنند.

اختلالات نافذ رشد :

این گروه دسته ای از اختلالات دوران کودکی هستند که خود شامل اختلالاتی مانند اتیسم ، آسپرگر ، سندرم رت و ... می شوند ، کودکان مبتلا به این اختلالات با توجه به این که به کدام مورد مبتلا شده باشند ممکن است از چند ماه تا چند سال رشد تقریبا عادی داشته باشند و پس از آن روند رشد  در برخی زمینه ها کند یا متوقف شده و یا حتی برگشت داشته باشند ، از ویژه گی های بارز این گروه ضعف در برقراری ارتباط اجتماعی کلامی وغیر کلامی ، حرکات تکرای ، عادات ویژه و غیر عادی و... است ؛ بنابراین برخی از کودکانی که تاخیر در رشد گفتار دارند ممکن مبتلا به یکی از اختلالات این گروه باشند .

 زبان پریشی رشدی یا نقص ویژه زبانی :   

برخی از کودکان به دلیل آسیبی که طی دوران بارداری ، هنگام تولد یا دوران نوزادی به مغز ایشان وارد شده ،    مناطق ویژه زبانی مغز ایشان وارد شده ، ممکن است اشکال خاصی از تاخیر در رشد گفتار را نشان دهند. برای مثال ممکن است این کودکان از درک و رابط اجتماعی خوبی برخوردار باشند ولی در زمینه بیان مشکل جدی داشته باشند .بعبارتی این کودکان به غیر از توانایی های بیانی در سایر حیطه های رشدی تفاوت زیادی با سایر کودکان نشان نمی دهند.

 در مجموع علل زمینه سازی که می تواند اختلالات بالا را به وجود آوردبسیار زیاد و متنوع هستند ،فقر محرکات محیطی ، دو زبانگی ، زمینه ارثی در تفاوت سرعت رشد ، بیماری های ژنتیکی ، اختلالات کروموزومی ، مشکلات و حوادث دوران بارداری ، صدمات حین تولد ، تشنج ، زردی ، ضربه به سر و ... از جمله این عومل هستند.

كودكان در گروه سني پایین هنوز در حال يادگيري صحبت كردن هستند و اشتباهات گفتاري بسياري را مرتكب مي شوند . كودكان داراي نارواني گفتار كودكان طبيعي هستند ، اما ممكن است نارواني گفتار آنان بصورت تكرار ، كشش يا قفل شدگي در هنگام تلفظ صدا به اندازه اي شديد باشد كه اين نارواني ها براي شنونده كاملا مشهود و قابل تشخيص باشد . در زمينه عوامل موثر بر نارواني گفتار تا به حال نظريه هاي گوناگوني ابراز شده است .برخي عوامل جسماني و برخي عوامل روحي _ رواني را در ايجاد اين مشكل موثر مي دانند . اما آنچه كه در كنار هوش طبيعي به منزله لازمه هاي گفتار روان مطرح شده است ، مواردي است كه از جمله آنها مي توان به مهارتها و تواناييهاي زير اشاره كرد :

برخورداري از ذخيره غني و مناسب لغات گفتاري ، توانايي در به كار گيري كلمه ها ، و قرار دادن صحيح آنها در زنجيره گفتار (رعايت قوانين دستوري و صرف و نحو مناسب ) ، هماهنگي در گفتار و تنفس ، استفاده از پردازه هاي فكري لازم براي معنادار ساختن گفتار، به كار گيري سرعت و لحن مناسب براي ايفاي پيام و مقصود از طريق كلام و سرانجام ،كنترل گفتار از طريق بازخورد شنيداري كه فرد ضمن صحبت از گفتار خويش دارد .

3-5/6 سالگي ، سنين رشد و تكامل اين جنبه ها در زبان شفاهي است و از اين رو پيش بيني نارواني گفتار براي كودكان در اين گروه سني ، امري بديهي به نظر مي رسد .

در اين سن ، لغات به راحتي در دسترس كودك قرار نمي گيرد ، زيرا بر قوانين دستور زبان تسلط لازم نيافته است و فكرش سريعتر از پردازشهاي حركتي گفتار در جريان است و براي هماهنگي اين دو ، گذشت زمان كافي است .
بنا بر دلايل گفته شده ، متخصصان گفتار و زبان ، نارواني گفتار در سنين قبل از دبستان را (نارواني طبيعي گفتار ) مي دانند و آن را يك اختلال گفتاري در نظر نمي گيرند .

تبديل مرحله طبيعي نارواني در رشد گفتار به مورد آسيب شناختي (لكنت ) كه به درمان مستقيم نياز داشته باشد ، در گرو واكنشي است كه والدين ، اطرافيان و گروه همسالان نسبت به مشكل گفتاري كودك نشان مي دهند .

شرايط محيطي كه كودك در آن رشد مي يابد نيز از جمله عوامل مستعد كننده اي است كه در بروز مشكل و شدت يافتن آن نقش دارد . اين ، واقعيتي است كه آسيب شناسان گفتار و زبان در كلينيك هاي درماني با آن مواجه اند . در نتيجه در صدد اصلاح و تعديل رفتار اطرافيان كودك بر آمدند تا محيطي آرامش بخش براي او فراهم آورند .

اگر در حال حاضر در مهدكودك يا كلاس آمادگي خود در مورد بروز نارواني براي يكي از كودكاني كه با آنها سروكار داريد ، نگراني داريد :

هيچ نوع توجه ويژه يا واكنش خاصي را در هنگام وقوع نارواني نشان ندهيد .

با كودك به گونه اي برخورد كنيد كه گويا هيچ مشكل گفتاري ندارد .

حتي با لحن آرام و محبت آميز ، هيچ توصيه اي اعم از اين كه : "نفس بگير ، شمرده صحبت كن ، دوباره تكرار كن و ... " به او نكنيد .

از هر گونه تغيير چهره كه بيانگر نگراني ،اضطراب ، تعجب و ...باشد ، پرهيز كنيد .

با نگاه خود ، او را در شرايط " فشار وقت " قرار ندهيد كه مجبور به تعجيل در صحبت كردن شود .

    تنها توصيه ما به شما ، استفاده از گفتاري شمرده ، آرام و آهنگين همانند قصه گوهاست .

 از اولين فرصت براي راهنمايي و مشورت با متخصصان اختلالات گفتاري در مدرسه يا مهد كودك استفاده كنيد .

  با والدين كودك درباره عقيده و نظر آنان در مورد مشكلي كه پيش آمده است ، صحبت كنيد و در مورد كارها يا اقداماتي كه مي توانيد براي كودك انجام دهيد ، به بحث بپردازيد .

 در بسياري موارد اگر مردم در "گوش دادن " و يا پاسخ گويي به اين كودكان به مثابه يك مورد خاص برخورد كنند ، و برخي موارد را در مورد آنان رعايت كنند و از رفتارهايي كه در كودك ،توليد هيجان هاي بي مورد مي كنند ،اجتناب ورزند ، تواناييهاي زباني و گفتار كودك به سمت طبيعي شدن پيشرفت خواهند كرد .

لكنت‌ زبان؛ اختلال گفتاري شايع در ميان كودكان

شنيدن اولين كلمات از زبان كودك يكي از شيرين‌ترين و به‌يادماندني‌ترين لحظات زندگي هر پدر و مادري است.اما اين مرحله شيرين از زندگي كودك نقشي مهم و حياتي نيز دارد، چرا كه كوچك‌ترين بي‌توجهي به مشكلات آن مي‌تواند تبعات بسياري در پي داشته باشد.

يكي از مشكلاتي كه شايد بيشتر هم با آن آشنا باشيم، لكنت زبان است.«با اين‌كه لكنت از كودكي و در سنين زير 6 سال شروع مي‌شود، اما گاهي ممكن است درمان نشود و تا بزرگسالي ادامه پيدا كند.»لكنت زبان شايع‌ترين مشكلي است كه ميان بچه‌هاي عادي وجود دارد. به‌طور تقريبي 5 درصد بچه‌هاي زير 6 سال در دوره‌اي دچار نارواني سخن گفتن و لكنت مي‌شوند.

به والدين توصيه مي‌شود هيچ وقت با تصور اين‌كه شايد لكنت زبان كودك خودش خوب شود، نسبت به اين مشكل بي‌اعتنا نباشند.

كارشناس گفتاردرماني يادآور مي‌شود: «گفتار درمانگر به والدين مشاوره خواهد داد كه با چه كارهايي لكنت زبان كودك بهبود مي‌يابد. به عنوان مثال شايد والدين بايد عادت‌هاي گفتاري‌شان را تغيير دهند يا تغييراتي در ارتباط‌شان با كودك ايجاد كنند. بنابراين اگر آنها چنين مواردي را رعايت كنند، به احتمال زياد اين مشكل كودك نيز درمان خواهد شد.»

 اگر درمان در همان سنين زير 6 سال شروع شود، خيلي بهتر بوده و اكثرا هم موفقيت‌آميز است، اگر لكنت زبان كودك زير 6 سال درمان نشود، وقتي وارد مدرسه مي‌شود آگاهي زباني وي بالا رفته و متوجه مشكل گفتاري خود مي‌شود. همچنين بچه‌هاي ديگر هم متوجه اين تفاوت خواهند شد، در نتيجه كودك دچار استرس و اضطراب شده و پس از اين ديگر لكنت، يك اختلال ساده گفتاري نيست. بلكه موارد روحي، رواني نيز بر لكنت تاثير گذاشته و درمان آن را مشكل‌تر مي‌سازد. به همين دليل هميشه توصيه مي‌شود به محض اين‌كه اولين علائم نارواني را در سخن گفتن كودك مشاهده كرديد، حتما با يك گفتار درمانگر مشورت كنيد.

زماني كه كودك خوب شد نيز ارتباط با گفتار درمانگر را قطع نكنيد. چون لكنت در ابتدا گاهي هست و گاهي نيست. اما والدين نبايد تصور كنند در دوره‌هايي كه لكنت وجود ندارد، كودك خوب شده است و در نتيجه درمان را رها كنند. بلكه نظارت گفتار درمانگر بايد يك تا دو سال ادامه داشته باشد تا از بهبود قطعي مطمئن شويم.

كودكان در سنين متفاوتي شروع به حرف زدن مي‌كنند و به همين دليل حد متوسطي براي تعداد لغات و حرف زدن آنها در نظر گرفته مي‌شود.

معمولا در يك سالگي بچه به طور متوسط بايد 3 كلمه ياد گرفته باشد و تا يك و نيم سالگي اين مقدار به 20 كلمه برسد،كه در مورد بعضي‌ها بيشتر است و بعضي‌ها كمتر.اين تعداد كلمات با افزايش سن كودك نيز افزايش مي‌يابد.در نتيجه اگر مشخص شد كودك از حد‌متوسط هم كمتر حرف مي‌زند، بايد به متخصص مراجعه كنيم.

اگر كودكي 3 سال دارد و خيلي كم حرف مي‌زند، حتما بايد به متخصص مراجعه كرد، چون كم‌كم دارد به سنين مدرسه رفتن هم نزديك مي‌شود. البته ممكن است در خانواده اين دير حرف زدن را مربوط به مسائل ارثي بدانند و در نتيجه اقدامي براي بهبود آن نكنند. با اين‌كه اين مورد زمينه ارثي هم دارد، بايد دقت داشته باشيم كه اين اختلال در همه به يك شدت به ارث نمي‌رسد. همچنين ممكن است فردي كه در خانواده همين مشكل را داشته از نظر تحصيلي هم موفق نبوده باشد. درحالي كه هيچ‌كس نمي‌داند علت اصلي مشكل وي در خواندن و نوشتن، در حقيقت زير بناي ضعيف زباني است.

در نتيجه مشخص است كه با مشاهده كوچك‌ترين نشانه‌اي از اختلالات گفتاري بايد به گفتار درمانگر مراجعه كرد تا از بروز مشكلات بعدي پيشگيري شود.